Project in the picture – Groen en waterretentie in de stad

Editie: 28 - CRISES

Published on: 02 juni 2021

Klimaatadaptatie is een belangrijk onderwerp voor ons en de generaties na ons. We hebben te maken met droge hete zomers, maar ook met veel regenval in hele grote pieken. Wateroverlast en hittestress zijn belangrijke problemen in de binnensteden. Daarnaast zoeken we naar mogelijkheden om de afname van de biodiversiteit te stoppen. Wonen in een groene leefomgeving met meer biodiversiteit en waar bomen zorgen voor verkoeling wordt als heel prettig ervaren. Het omgaan met groen en waterretentie in de stad is een kwestie van integraal ontwerpen en ontwikkelen.


Het “vasthouden” van water kan worden ingezet als kwaliteitsimpuls voor de openbare ruimte in de stad.

Eindhoven loopt voorop als het gaat om waterretentie in de stad. Met de gemeentelijke Rekentool dient voor iedere nieuwe ontwikkeling berekend te worden wat de waterbergingseis is en hoe die ingevuld kan worden. Denk daarbij aan het maken van daktuinen, bomen en groen in de straat en het maken van retentievoorzieningen op daken of in de ondergrond.

Figuur 1: Sfeerimpressie van plan Nieuw-Bergen

Midden in Eindhoven, ten zuiden van de Kleine Berg en de Grote Berg, zal de komende jaren gewerkt worden aan Nieuw Bergen. Een nu al spraakmakend nieuwbouwproject van SDK Vastgoed met iconische architectuur van MVRDV en een hoogwaardige openbare ruimte op een parkeerkelder, met beeldbepalende bomen, veel groen en ondergrondse waterretentie. Voor Nieuw Bergen gaan we voor vergroting van de biodiversiteit, een beter woon- en verblijfsklimaat en ontlasting van de rioolstelsels. Voor Nieuw-Bergen is een ontwerp gemaakt met een integrale oplossing, waarbij niet alleen aan de gemeentelijke eisen wordt voldaan maar ook meerwaarde wordt geboden. Retentie is hier meer dan een tijdelijke berging, hemelwater wordt teruggegeven aan de begroeiing in de periodes dat het nodig is. De gemeentelijke Rekentool levert voor Nieuw-Bergen een waterbergingseis op van ca. 300m3.

Het systeem begint op de hoge schuine daken van de nieuwbouw, waarbij aan de zuidkant veel ruimte is voor het opwekken van zonne-energie en de overige schuine zijden een groene dakopbouw krijgen. Ondanks de steilte van de daken wordt daar het eerste hemelwater (tot 30mm) geborgen in het groen- en substraatpakket. Het hemelwater van kleine buien blijft daarmee op het dak en kan daar verdampen of vertraagd door sijpelen.  De overmaat van dat hemelwater en dat wat op de schuine energie/glasdaken valt, wordt geleid naar een platte 150mm hoge retentie- en bergingsvoorziening, in de vorm van een plat krattenveld, dat het aangrenzende kelderdek van de ondergrondse parkeergarage bedekt.

Figuur 2: Principe doorsnede van belastingen t.o.v. kelderdek

De openbare ruimte op het maaiveld krijgt een groene inrichting, een pocket-park en een plein met grote bomen. Het ontwerp is gebaseerd op het Eindhovense principe van de ‘Boeiende Binnenstad’. Het plein biedt met zijn vele zitranden ruimte voor ontspanning en ontmoeting, waarbij de grote bomen zorgen voor schaduw en verkoeling. Door het toevoegen van een waterelement op het plein wordt er daarnaast ruimte geboden aan spelen en fysieke verkoeling. Ook dat water zal onderdeel uitmaken van het hemelwater retentiesysteem. Bewustwording  over de zorg voor water wordt op die manier tastbaar gemaakt.

Op het dek van de parkeerkelder, onder de verharding en beplanting van het plein, wordt gekozen voor een krattensysteem van 150mm hoog en ruim 1300m2 groot. Het systeem wordt gevoed met hemelwater van de nieuwbouw en is tot 100mm waterdicht afgewerkt. Voor de waterretentie wordt het water vastgehouden voor het groen in drogere periodes. Ten behoeve van de waterberging zal de overmaat, de bovenste 50 mm van het krattenstelsel,  binnen 24 uur vertraagd leeglopen om ruimte te maken voor een volgende regenbui.

Figuur 3: Principe doorsnede van waterberging plan Nieuw-Bergen Eindhoven

In het krattenveld worden capillaire conen geplaatst die het water in verticale richting naar boven transporteren en afgeven aan een filterdoek. Met die capillaire werking kan het daktuinsubstraat  water uit het filterdoek opnemen, waarmee het krattensysteem een ondergronds irrigatiesysteem voor de plantvakken is. De beplanting en de bomen krijgen daardoor het benodigde water om zichzelf goed te kunnen ontwikkelen en daarmee voor verdamping en verkoeling te zorgen. Het krattenveld zorgt ook voor bescherming van de waterdichte dakbedekking van het kelderdek.

Hoewel bij de huidige eisen volstaan kan worden met een ‘statisch’ retentiesysteem, kan het krattenveld zo nodig ook voorzien worden van een ‘slimme’ geautomatiseerde en dynamische uitloop, waarbij op basis van de lokale weersvoorspelling zoals met ‘buienradar’, het systeem kort voor de bui gedeeltelijk leegloopt en daarmee tijdelijk een maximale bergingscapaciteit levert.

Het water dat op de verharding van de openbare ruimte valt, wordt ook tijdelijk geborgen op het kelderdek. Door de dakranden van het kelderdek op te storten en waterdicht in te pakken, ontstaat een waterdichte zone onder de verharding die wordt opgevuld met waterbergende fundatie van grove granulaat. Dit granulaat biedt voor 40 % holle ruimten. Deze waterbergende fundatie wordt voorzien van een geknepen afvoer, waardoor het water in de fundering langzaam, maar binnen 24 uur, afgevoerd wordt naar het gemeentelijke hemelwaterriool en de fundatie weer ruimte biedt voor een volgende bui. Dit systeem zorgt nog eens voor 150m3 waterberging  op kelderdek. Daarmee een waterberging gemaakt van ca 210m3 ( 60m3 in kratten + 150m3 in fundatie). De overige capaciteit wordt geborgen in het substraatpakket van de plantvakken op het plein. De plantvakken hebben een oppervlakte van bijna 800m2 waarvoor een berging van bijna 100m3 mag worden gerekend, waarmee de vereiste totale bergingscapaciteit van ca. 300m3 wordt gerealiseerd. In andere projecten worden zelfs waterbergende funderingen onder gebouwen en onder parkeerkelders gerealiseerd.

Door het toepassen van de beschreven combinaties ontstaat voor Nieuw-Bergen een compleet waterretentiesysteem voor de daken en de openbare ruimte. Naast de vereiste waterberging wordt er nog een extra waterretentie gemaakt als ondergrondse watervoorziening voor de bomen en de  overige beplantingen. De waterretentie stimuleert de ontwikkeling van natuurlijke flora en fauna waarmee een klimaatadaptieve stad ontstaat met een veel hogere biodiversiteit.

De onderdelen van dit systeem zijn innovatief,  ‘state of the art’  en nieuw, maar worden elders ook  al volop toegepast. De bijzonderheid in Nieuw-Bergen zit hem in de omvang; 100 % van het gevallen hemelwater wordt binnen het plan tijdelijk geborgen, grotendeels ter beschikking gehouden voor het groen, terwijl bijna 100 % van het plangebied bebouwd is en verhard en grotendeels voorzien van een ondergrondse parkeergarage. De crux zit hem in de integrale aanpak van het project, direct in de fase van initiatief werd al beseft dat de beoogde biodiversiteit en waterretentie zit opgesloten in het concept van het project. Met name de benodigde fysieke, constructieve en financiële ruimte werden voorzien. Zo kon er een leefdek voor het groen worden ingepast van meer dan 900 mm dik en konden ook waterbergende funderingen worden ingepast die ook het zwaarste verkeer kunnen dragen.

Het ontwerp voor de openbare ruimte van Nieuw-Bergen is ‘last but not least’ een ontwerpstatement dat aansluit bij de iconische karakter van de architectuur van MVRDV-architecten. Het is een integraal ontwerp van architectuur, landschap en klimaatadaptatie. Geen houtje-touwtje aanvulling, maar een basis voor toekomstig monumentaal en lommerrijk groen, waar licht en schaduw elkaar afwisselen en waar echte biodiversiteit tot wasdom komt  in een duurzame symbiose met bodemleven, planten en bloemen, zaden, bessen en vruchten, insecten en vogels.

 

Den beter klimaat in de stad begint bij integraal denken en ontwerpen

Voor nieuwe projecten zijn hemelwater-retentiesystemen op een integrale manier heel goed in te passen. De echte uitdaging ligt bij de aanpassing van de bestaande bebouwing en openbare ruimte en ook daar de waterretentie en de biodiversiteit tot ontwikkeling te brengen

 

MTD landschapsarchitecten – Sander Mattheeuwse en Han Thijssen 

SDK Vastgoed – Ruud Coppens

Mail the editors