ik weet het vastgoed: Ook voor de coronacrisis geldt de varkenscyclus
Editie: 28 - CRISES
Published on: 25 november 2020
Begin september schreef ik een blog voor Vastgoedmarkt onder de kop ‘Coronacrisis plaatst crises afgelopen honderd jaar in immense schaduw’. Het ging hierbij met name over mijn ervaringen in augustus, toen ik me tussen de Belgische, Franse en Spaanse gele, rode en oranje corona-gebieden door worstelde om wat vakantiegevoel op te doen. Mijn conclusie was: ‘Toch vrees ik dat de gevolgen van deze economische en menselijke pandemie voor ons land en het vastgoed ingrijpend zullen zijn en elke andere crisis van de afgelopen eeuw in een immense schaduw zullen plaatsen.’
Mijn bewering werd ingegeven door het gegeven dat begin september velen ervan uitgingen dat het allemaal zou meevallen met corona. Dat gold ook voor de vastgoedsector. Vooral positieve berichten over records met logistiek vastgoed en de nog altijd stijgende prijzen op de woningmarkt kregen aandacht. Nu, twee maanden later, is de situatie aanzienlijk dramatischer geworden, met lagere taxaties en dus afwaarderingen, minder huurinkomsten, meer opzeggingen en faillissementen en al dat andere dat het resultaat en rendement van vastgoed bepaalt. De woningmarkt en logistieke vastgoed markt lijken voorlopig buiten schot te blijven.
Blijft de vraag of deze coronacrisis erger is dan al die andere crises van de afgelopen eeuw. Ik geef toe dat ik dat met nogal wat bravoure heb opgeschreven. Want de gevolgen van deze corona-pandemie op het vastgoed zijn nog lang niet uitgekristalliseerd. Om dit in perspectief te plaatsen, is het goed uit te gaan van de varkenscyclus. Dat is het geloof gebaseerd op vraag en aanbod dat elke crisis weer wordt gevolgd door herstel en dat het daarom voor alle segmenten een zaak is op het juiste moment in – of uit te stappen. De laatste honderd jaar hebben we twee Wereldoorlogen gehad, met daartussen door onder meer de Grote Crisis, de olie-crisis, de Golf-oorlog en 9/11. Al die crises hebben ingrijpende gevolgen gehad op onder andere het vastgoed, maar toen ze voorbij waren, werden alle records van het verleden opnieuw gebroken. De laatste vastgoedcrisis – die werd ingeleid door de Val van Lehman Brothers in september 2008 – bleek uiteindelijk ook goed te komen.
Die crisis-relativering vond ik terug in een column in de Provada-Special van Vastgoedmarkt, begin november, van de hand van Maarten Donkers. ‘Al vijftig jaar worden er rampscenario’s voor kantorenmarkt voorspeld. Toch herstelt die markt zich telkens weer’, schreef hij. Donkers is als Hoofd Kennis & Sturing bij Rabo Real Estate Finance iemand die weet waarover hij praat.
Hij relativeert inderdaad doemdenken over de mogelijk gevolgen van de coronacrisis op de kantorenmarkt. Hij voegt er nog iets anders aan toe: ‘Verandering is essentieel. Volgens de Oostenrijkse econoom Schumpeter is dit de basis voor vooruitgang. Hij noemt dit ‘creative destruction’. Keer op keer wordt het bestaande overbodig, omdat het wordt ingehaald door nieuwe ontwikkelingen. Zo ontstaan nieuwe (of vernieuwde) producten en diensten’. Zei Johan Cruijff al niet: ‘Elk nadeel, heeft zijn voordeel’. Of het omgekeerde!
Vanuit dit perspectief ben ik met Donkers eens. We kunnen trouwens ook niet veel anders dan corona en de gevolgen daarvan te accepteren. Dus ook afwaarderingen, meer leegstand, werkloosheid en faillissementen. Maar zelfs als het wat langer duurt, ontstaan er nieuwe kansen. Met misschien minder kantoren, misschien veel minder winkels. Of minder hotels en minder horeca. Maar misschien ook met meer datacentra, zorgwoningen, startershuisvesting en meer bedrijfsvastgoed. En, net zoals een decennium geleden, met de noodzakelijke transformaties van leegstaand vastgoed. Dus ook voor het vervolg van de coronapandemie geldt de varkenscyclus onverkort. Het is alleen zaak op het juiste moment in- of uit te stappen. Tot de volgende crisis.
Mail the editors
