Houdt flexibiliteit bij investeringen in de toekomst

Editie: 28 - CRISES

Published on: 11 mei 2021

---

Figuur 1: Grafieken anticiperen op onzekerheden (Haasnoot, et al., 2019)

Investeringsopgave: 900 miljard euro

Nederland is volop bezig met een aantal grote opgaven: het bouwen van een miljoen nieuwe woningen, het aanleggen, vervangen en renoveren van infrastructuur, de energietransitie en de transitie van het landelijk gebied. Sweco berekende dat de zes grootste opgaven (woningbouw, infrastructuur, energietransitie, klimaatadaptatie, landbouw en natuur) een investeringssom hebben van zo’n € 900 miljard in de periode tot 2050 (1). Het grootste deel van deze investeringen is voorzien in de dichtbevolkte en laaggelegen Randstad. Deze investeringen vragen landelijk om meer dan 100.000 ha ruimte en bepalen daarmee voor een belangrijk deel de inrichting van ons land, ook na 2050. Investering die nu gedaan wordt trekken andere investeringen aan, wat er voor zorgt dat de som en het ruimtebeslag alleen maar groter worden. Bij deze investeringen wordt echter op dit moment niet of nauwelijks rekening gehouden met de toekomstige effecten van klimaatverandering en de stijgende zeespiegel, waaronder hogere waterstanden op en langs de kust en rivieren, verzilting in rivieren en polders en vernatting van de laaggelegen delen van Nederland. 

Figuur 2: Investeringen per provincie (Sweco, 2021)

(1)  Over landbouw zijn geen kosten bekend, investeringen worden op bedrijfsniveau gedaan. Vanuit de overheid zijn alleen transitiegelden en subsidies beschikbaar. Deze zijn niet meegenomen in het totaal.

Consequenties voor investeringen

Een groot deel van deze investeringen heeft een levensduur van tientallen jaren en wordt onderdeel van nieuwe (infrastructurele) netwerken die een nog veel langere levensduur hebben. Zeespiegelstijging kan tot gevolg hebben dat de miljarden investeringen die we nu doen in de toekomst alsnog op de schop moeten. 

Het meest duidelijk zijn deze aanpassingen bij duinen, dijken en kunstwerken zoals sluizen en keringen, deze moeten eerder dan gepland worden aangepast, verhoogd en versterkt. Een direct gevolg van het versterken van dijken is dat bij iedere meter zeespiegelstijging de kering ongeveer 20 meter verbreed wordt, binnenwaarts. Ook met huidige dijkversterkingsprojecten staat er nu al vaak bebouwing zoals woningen aan de binnenzijde van een kering, dit zorgt voor lange procedures en vaak dure constructies. De stijging van de zeespiegel leidt tot verdere verzilting op rivieren. Dit kan effect kan hebben op innamepunten van drinkwater uit rivieren maar ook op zoetwater inlaten voor poldergebieden, wat kan leiden tot verdere verzilting in polders wat effect heeft op landbouw en natuur. Zeespiegelstijging leidt op ten duur tot een toename van de waterdruk vanuit de bodem (kweldruk) en de zoet-zout verhouding in de ondergrond, dit kan effect hebben op warmte-koude opslag in de ondergrond. 

Nog een groter risico is dat, zonder samenhangende sturing, de snelle ruimtelijke ontwikkelingen in de komende decennia er voor zorgen dat er helemaal geen flexibiliteit of ruimte meer is om in de toekomst de aanpassingen te kunnen doen die nodig zijn om ons land in de toekomst veilig en leefbaar te houden. Klimaatverandering zorgt voor een toename van intense regenval, en langere droge perioden. Beide effecten vragen om extra zoetwater buffers om verzilting, verzakking en wateroverlast te voorkomen. 

Adaptief Deltamanagement
Om zo effectief en efficiënt doelen op gebied van waterveiligheid en zoetwater te bereiken en tegelijkertijd rekening te houden met onzekerheden is in 2012 adaptief deltamanagement geïntroduceerd in het Deltaprogramma. In adaptief deltamanagement wordt een plan of ontwerp zo ingericht dat er ruimte is voor aanpassing en/of uitbreiding in de toekomst. Een plan of ontwerp wordt dus flexibel. Dit kan gedaan worden door in een ontwerp rekening te houden met eventuele aanvullende maatregelen of door (een deel van de) (hoge) investeringen uit te stellen waardoor tijd wordt ‘gekocht’. In de tussentijd kan meer kennis worden ontwikkeld om onzekerheden te reduceren over bijvoorbeeld klimaatverandering of andere ontwikkelingen. Adaptief deltamanagement wordt in deltastrategieën gebruikt om de grote lijnen van waterbeheer op gebied van waterveiligheid, zoetwater en de deltaprogramma deelgebieden uit te zetten, maar wordt ook in meer- of mindere mate toegepast bij het bouwen van waterbouwkundige werken zoals sluizen, dijken en waterkeringen (Sweco, 2020).

Adaptiviteit en flexibiliteit in andere investeringen

In het Deltaprogramma 2019 is geconcludeerd dat de huidige voorkeursstrategieën in elk geval tot 2050 een goede basis bieden om onze delta leefbaar en bewoonbaar te houden (Min.I&W, 2018). In het Deltaprogramma lijkt echter onvoldoende rekening te zijn gehouden met de snelle ontwikkeling van de ruimtelijke inrichting als gevolg van de grote transities die in Nederland plaatsvinden. Om hierop voor te bereiden constateren wij dat er naast de maatregelen die in de watersector worden genomen ook in andere sectoren beter rekening gehouden kan worden met de onzekere toekomst. Zo houden we ruimte voor de veranderende toekomst, blijven we flexibel en kunnen we nog lang op een prettige manier in Nederland blijven wonen. Drie zaken zijn hierbij van belang:

1. Maak een analyse per sector
   Breng in beeld wat er de komende jaren geïnvesteerd gaat worden nu en na 2050 en ga na wat mogelijkheden zijn voor adaptief bouwen en investeren. Leg gebouwen of energievoorziening hoger aan of hou rekening met het overstroombaar maken van de buitenruimte bij kans op wateroverlast en overstromingen. Verken mogelijkheden om objecten verplaatsbaar te maken of modulair bij mogelijke ruimteconflicten met dijken of waterbuffers. Verken mogelijkheden voor zout-tolerante gewassen of herverkaveling van landbouw maar ook voor natuur. Zet in op alternatieve energiesystemen die niet gevoelig zijn voor verzilting en zetting.
2. Reserveer ruimte voor toekomstige maatregelen
   Verken nu al wat er nodig is om de effecten van klimaatverandering op te vangen, reserveer hier actief ruimte voor om te voorkomen dat hier na 2050 geen ruimte meer voor is. Hierbij is een wisselwerking van een centrale, gedragen visie en aanpak met lokaal draagvlak en kennis van groot belang. 
3. Koppel de investeringsagenda’s
   Wanneer investeringsagenda’s in vroeg stadium gekoppeld worden kan dit leiden tot synergie in de planningsopgave. De verschillende agenda’s samen kunnen grotere stappen zetten in het klimaatbestendig maken van de samenleving.

No-regret onderzoek Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden
In de regio Rijnmond-Drechtsteden realiseren gemeenten en waterschappen zich dat zeespiegelstijging na 2050 relevant is voor investeringen die vandaag de dag worden gepland. In opdracht van het programmateam DP Rijnmond-Drechtsteden is Sweco een onderzoek gestart naar handvatten voor het investeren en ontwikkelen in buitendijks gebied en de dijkzone (Sweco, 2020). Voor dit onderzoek wordt inzichtelijk waar het buitendijks gebied door zeespiegelstijging vaker overstroomt en wat het effect is van dijkverhoging is op (geplande) investeringen. Er worden handvatten ontwikkeld voor gemeenten om advies te kunnen geven aan investeerders over hoe een investering gedaan kan worden zodat men later geen spijt krijgt (no-regret). Dit kan betekenen dat een gebouw of faciliteit op een andere plek kan worden gebouwd, op een andere manier wordt gebouwd of dat er ruimte wordt gereserveerd voor adaptieve maatregelen zoals vloedschotten of een kleine kering in buitendijks gebied.

Veel institutionele beleggers waaronder pensioenfondsen beleggen via vastgoedfondsen in vastgoed zoals woningen, kantoren, winkels en infrastructuur. Zowel in Nederland als in internationaal. Sweco Capital Consultants adviseert deze beleggers over deze investeringen in Real Assets. Een groot deel van het vastgoed in Nederland ligt in de metropoolregio en loopt risico bij stijging van de zeespiegel op lange termijn. Pensioenfondsen zijn veelal lange termijn beleggers. Van oudsher heeft de overheid zorg gedragen voor waterveiligheid en zal dat in de toekomst naar alle waarschijnlijkheid ook doen. Dat wil echter niet zeggen dat pensioenfondsen en vastgoedfondsen rustig achterover kunnen leunen. De zeespiegelstijging is slechts 1 aspect van ons veranderend klimaat, naast zeespiegelstijging verstaan wij onder klimaatrisico’s ook clusterbuien, droogte, hittestress en overstromingen. Deze fysieke klimaatrisico’s zijn niet los van elkaar te zien en kunnen verschillende invloeden hebben op de waarde en waardeontwikkeling van bestaand en toekomstig vastgoed, zowel op korte als lange termijn. Investeerders moeten bij aankoop van het vastgoed al rekening houden met bijvoorbeeld de locatie: kan ik het risico op wateroverlast goed inschatten en kan ik dit meetbaar maken, heb ik hier rekening mee gehouden in mijn onderhoudsbudget en heb ik voldoende kennis van de beheersmaatregelen? Of met bijvoorbeeld gebouw-specifieke kenmerken: gaat de grond verzakken door droogte en gaat mijn gebouw daardoor gebreken vertonen die herstel vereisen? Maar ook speelt bijvoorbeeld de vraag of het verblijf in binnenruimtes nog wel aangenaam is wanneer de temperatuur in zomerperiodes blijft stijgen. Allemaal onderwerpen die de (toekomstige) waardeontwikkeling van het vastgoed mede bepalen. Onze klanten, institutionele beleggers, investeren voor de lange termijn zodat we er vanuit moeten gaan dat voor de lange termijn vastgoed niet alleen duurzaam maar ook klimaatadaptief wordt gebouwd. Wij zijn ervan overtuigd dat dit thema niet verder vooruit kan worden geschoven. DNB heeft al aangegeven dat het pensioen- en beleggingsfondsen niet alleen zal vragen om te rapporteren over beleid en uitvoering ten aanzien van klimaatrisico’s (zoals bijv. CO2 beleid en voortgang), maar dat zij ook zal verlangen om in brede zin te rapporteren over fysieke klimaatrisico’s (de zgn. klimaatadaptatie) als zijnde Niet Financieel Risico’s. Het is dan ook beter om voorbereid te zijn op deze ontwikkelingen. 

Conclusie

Om voorbereid te zijn op de onzekere toekomst pleiten we daarom voor het reserveren van ruimte en het borgen van flexibiliteit in ruimte of in aanpasbaarheid van de inrichting van ons land, zodat we in de toekomst adequaat maatregelen kunnen nemen tegen een stijgende zeespiegel en het veranderende klimaat.

Bronnen:

Haasnoot, M., Kwadijk, J., van Alphen, J., Le Bars, D., van den Hurk, B., Diermanse, F., . . . Mens, M. (2019). Adaptation to uncertain sea-level rise; how uncertainty in Antarctic mass-loss impacts the coastal adaptation strategy of the Netherlands. Environmental Research Letters, https://doi.org/10.1088/1748-9326/ab666c.

KNMI. (2014). KNMI klimaatscenario’s voor Nederland 2014 – herziene uitgave. De Bilt: Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

KNMI. (2017, April 6). Extreme zeespiegelstijging in de 21e eeuw. Opgehaald van KNMI nieuws: https://www.knmi.nl/over-het-knmi/nieuws/extreme-zeespiegelstijging-in-de-21e-eeuw

Min.I&W. (2018). Deltaprogramma 2019. Doorwerken aan de delta: Nederland aanpassen aan klimaatverandering. Den Haag: Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Sweco. (2020). Quick-scan Adaptief Deltamanagement. Den Haag: Staf Deltacommissaris.

Sweco. (2020, december). Sweco onderzoekt gevolgen zeespiegelstijging in Rijnmond-Drechtstedengebied. Opgehaald van Sweco nieuws: https://www.sweco.nl/actueel/nieuws/sweco-onderzoekt-gevolgen-zeespiegelstijging-in-rijnmond-drechtstedengebied/

Sweco. (2021). Ruimte voor de toekomst. De Bilt: Sweco.

Mail the editors